Sıcak Çarpması
Yaz aylarına girdiğimiz ve aşırı sıcakların yaşandığı bu dönemlerde, mevsimin güzellikleri kadar zararlarına da dikkat etmemiz gerekmektedir. Tıpkı yaşamdaki gibi; her avantaj aynı oranda dezavantajı da içinde barındırmaktadır.
Yaz mevsiminin ve ısınan havaların avantajlarını ve güzelliklerini hepimiz biliyoruz. Peki dezavantajları ve olumsuzlukları nelerdir ve bunların etkisini en aza indirmek için neler yapmalı ve nelere dikkat etmeliyiz? Bu yazı bunları vurgulamak, yaşanabilecek olumsuzlukları önlemek, önleyemediğimiz durumlarda yapılması gerekenler yönünden bir farkındalık ve bilinç oluşturmayı amaçlamaktadır.
Sıcak havalarda en sık karşılaştığımız sorun, sıcak çarpmaları ve bunun sonucu olarak sağlığımızın ölümcül dereceye varabilecek şekilde olumsuz etkilemesidir. Sıcak çarpmalarında ne yapmamız gerektiğinden önce, bu durumla karşılaşmamızı önleyebilecek tedbirler yani koruyucu/önleyici davranış, giyim, beslenme, hareket vs önem kazanmaktadır. Her zaman dendiği gibi; sorunların ortaya çıkmasını önlemek, sorunlar ortaya çıktıktan sonraki olumsuz etkileri gidermekten daha doğru, anlamlı, faydalı ve ekonomiktir.
Aşırı sıcaklardan korunmak için temel olarak; doğru kıyafet seçimi, bol bol sıvı tüketmek, günün sıcak saatlerinde (10.00-16.00 arası) dışarı çıkmamak ya da gölgede kalmak, beslenmemizi mevsime uygun olarak düzenlemek sayılabilir.
Kıyafet Seçimi
İş ya da sosyal nedenli dışarı çıkmamız gerekiyorsa, siperli şapkalar ya da şemsiye kullanmak, açık renkli kıyafetleri tercih etmek, pamuk, keten, viskon, şifon, lyocell ve ipek kumaştan yapılmış ve nefes alabilen kıyafetler kullanmak, sıcakların etkisini azaltmamıza yardımcı olacaktır. Kalın ve koyu renk kıyafetler, güneş ve sıcağın olumsuz etkilerini artıracak ve sağlık sorunları yaşamamıza neden olacaktır. Yine dışarıda ağaç altları gibi gölgelik alanları tercih etmek de bizi güneşin olumsuz etkilerinden koruyacaktır.
Beslenme
Hepimizin bildiği gibi, sıcak ve terleme nedeniyle sıvı kaybının fazla olmasından dolayı, ilk olarak bol bol su ve sıvı içecekler tüketmeliyiz. Böylece sıvı ve elektrolit dengemizi koruyabiliriz. Yine su dışında taze sıkılmış meyve suları, ayran, cacık ve terlemenin arttığı durumlarda maden suyu gibi içeceklerin tüketilmesi de aynı şekilde faydalı olacaktır.
İçecekler dışında yediğimiz yemeklere de dikkat etmemiz gerekir. Özellikle yağlı ve ağır yiyecekler tüketmekten kaçınmamız, sindirimi kolay gıdalara yönelmemiz önerilmektedir. Ağır ve yağlı gıdalar, sindirimlerinin de uzun sürmesinden dolayı vücut ısısını ve terlemeyi artırıp sıvı ve elektrolit dengesinin bozulmasına yol açacağından önerilmemektedir. Yaz aylarında ağırlıklı olarak sebze yemekleri, balık, yoğurt, yeşillikler içeren salata ve meyve tüketmemiz hem içerdikleri vitamin ve mineraller hem de içerdikleri sıvı nedeniyle daha sağlıklıdır. Özetle; aşırı yağlı ve şekerli yiyecekler yerine su, vitamin ve mineral içeriği yüksek meyve, sebze ve tam tahıllara dayalı bir beslenme şekli daha uygundur. (Akdeniz Diyeti gibi)
Davranış Alışkanlıkları
Yine sıcak havalarda bol bol duş almak, yüz veya bileklere soğuk kompres uygulamak sıcağın etkisini azaltıp vücut ısımızın düzenlenmesine yardımcı olacaktır. Mümkün olduğunca zorunlu aktiviteler dışındaki eylemlerden kaçınmak gerekmektedir. Örneğin spor ya da egzersiz yapılıyorsa, bunların günün serin saatlerinde ya da bol bol mola vererek, molalarda sıvı tüketilerek ve vücudu aşırı zorlamadan yapmak sağlığımızı korumak için elzem olan önlemlerdendir.
Kronik Hastalıklar
Diyabet, kalp damar hastalığı, hipertansiyon, böbrek hastalığı, kanser, obezite gibi hastalıkları olanlar ve bunlara ilaveten çocuklar, yaşlılar ve hamileler de sıcak havalara daha fazla dikkat etmeleri, zorunlu haller dışında sıcaklardan kaçınmaları gereken gruplardandır. Çünkü vücudumuz, sıcaklara uyum sağlamak için normalde sağlıklı insanlarda etkili olan bazı mekanizmalar kullanır. Örneğin basit bir şekilde ifade etmek gerekirse; vücut ısısı artınca, bunu düşürmek için kan damarları genişler, kan dolaşımı artar ve terleme gerçekleşir. Fakat bu mekanizma, hipertansiyon ve kalp damar sertliği/hastalığı olanlarda aynı işlevsellikte çalışamaz, sorunlara yol açabilir ve kalp ritim problemleri, kalp krizleri, tansiyonda düşme ya da ani yükselmelere, beyin kanamalarına ve felçlere yol açabilir.
Bu nedenle üstte saydığımız ve riskli grup olarak adlandırdığımız kişiler, diğer insanlara göre daha dikkatli olmalıdır.
Bu saydıklarımız koruyucu ve önleyici tedbirler olarak geçmektedir. Sıcak çarpması nedir ve sıcak çarpması durumunda ne yapılmalıdır?
Sıcak Çarpması
Sıcak çarpması yani hipertermi, vücut sıcaklığının aşırı yükselmesiyle ortaya çıkan ve hayati tehlike arz eden bir durumdur. Sıcak çarpmasının temel nedeni, aşırı sıcağa maruz kalmak ve vücuttaki aşırı ısınma sonucunda vücudun kendini soğutamamasıdır. Kendini soğutamayan vücut, şu semptomları verecektir:
- Baş Ağrısı
- Baş dönmesi
- Aşırı terleme
- Bulantı
- Kusma
- Mide spazmları
- Kas krampları
- Yorgunluk
- Ciltte Kızarıklık
- Ciltte kuruluk
- Sinirlilik
- Nabızda yavaşlama
- Bayılma
- Bilinç kaybı
- Vücut ısısının 40 derece ve üstü olmasıdır
Ne Yapılmalı
Sıcak çarpmasında ilk yapılması gereken; kalp ve beyin gibi hayati organların hasar görmemeleri için vücut ısısını düşürmektir. Kişi serin ve açık bir alana götürülmeli, üzerindeki kıyafetler çıkarılmalıdır. Sonrasında yere yatırılarak ayakları ve kolları havaya kaldırılmalıdır. Sıcak çarpmasına maruz kalan kişinin vücudundaki elektrolit dengesinin sağlanması için bol sıvı tüketmesi ve dinlenmesi gereklidir. Eğer bilinç kaybı varsa ya da nabız alınamayacak kadar yavaşsa en kısa sürede vakit kaybetmeden 112 acil servis aranmalı, kişinin en yakın sağlık kurumuna götürülmesi sağlanmalıdır. Sıcak çarpmasında yapılabilecek en pratik ve hızlı müdahale yöntemlerinden biri de ıslak çarşafla vücudu sarmak veya kişiyi musluk suyu ile ıslatmaktır.
Sıcak çarpmasına müdahale edilmemesi durumunda, kişinin vücut ısısı artmaya devam eder. Vücut ısısının artması ise otomatik olarak doku hasarına ve bir süre sonra ölüme neden olur. Tekrar vurgulamak gerekirse; sıcak çarpmasına karşı yapılacak en doğru şey, bu durumla hiç karşılaşmamamızı sağlayacak tedbirleri almaktır. Önlemek, tedavi etmekten her zaman daha kolaydır!